Rozwód w UE

---

Z roku na rok rośnie liczba małżeństw w UE, a wraz z nią także liczba rozwodów międzynarodowych. W roku 2011 w Unii Europejskiej zawarto 2,1 milionów małżeństw, a w przypadku 984 tys. związków małżeńskich orzeczono o rozwodzie.

Do państw członkowskich UE z najwyższą liczbą orzeczonych rozwodów, na podstawie średniej z lat 2011-2013, należą Łotwa (3,5 rozwodów na 1000 mieszkańców), Litwa i Dania (3,4). Państwa członkowskie UE, w których orzeczono najmniej rozwodów to Irlandia (0,6), Malta (0,8) i Włochy (0,9). W Polsce współczynnik ten wynosi od 2007 roku 1,7 rozwodów na 1000 mieszkańców. Liczba rozwodów w ostatnich latach utrzymuje się mniej więcej na poziomie 65 tys. rocznie. W roku 2014 rozwiodło się w Polsce około 66 tys. małżeństw. W Niemczech w tym samym roku orzeczono 166 tys. rozwodów, przy czym około 15% rozwodów to rozwody małżeństw, w których jeden z małżonków był cudzoziemcem, czyli par różnej narodowości. Natomiast przy 27% tych rozwodów oboje z małżonków byli cudzoziemcami.

---

Przyczyny rozwodów w UE

Jedną z przyczyn rozwodów międzynarodowych jest ogólny wzrost mobilności obywateli na terytorium UE, a także stworzenie przez Unię przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości bez granic wewnętrznych.

Rozwód międzynarodowy to rozwód

• małżonków mających inne obywatelstwa albo
• małżonków mieszkających w różnych Państwach UE lub
• małżonków mieszkających w Państwie UE, którego nie są obywatelami.

W chwili obecnej ponad 8 mln Europejczyków korzysta z prawa do zamieszkiwania w wybranym państwie UE. Oczekuję się, że w przyszłości liczba ta ulegnie jeszcze zwiększeniu, a w związku z tym wzrośnie liczba małżeństw i rozwodów międzynarodowych.

---

Rozwód – który kraj, jakie prawo?

Para małżeńska, w której

• małżonkowie mają odmienne obywatelstwo (np. żona Polka z mężem Niemcem mieszkają na terenie Niemiec ) – czyli jedno z małżonków, w powyższym przykładzie żona, jest obcokrajowcem lub
• małżonkowie mieszkają w różnych Państwach UE ( np. mąż Polak pracuje i mieszka w Wielkiej Brytanii, żona Polka pracuje i mieszka we Włoszech) lub
• małżonkowie mieszkają w Państwie UE, którego nie są obywatelami (np. Polacy mieszkający w Wielkiej Brytanii) – czyli oboje są cudzoziemcami.

zdecyduje się na rozwód, może powołać się na prawo różnych krajów UE. Przepisy prawa, na które każde z małżonków może się powołać, różnią się w poszczególnych państwach UE.

Trudno jest wybrać najkorzystniejsze rozwiązanie i prawo dla swojego rozwodu w konkretnej sytuacji życiowej. Nasuwają się następujące pytania

W którym państwie UE mogę wnieść pozew o rozwód?

Które państwo UE ma najkorzystniejsze regulacje prawne?

Przepisy którego państwa UE umożliwią mi szybki i tani rozwód?

Należy zatem ustalić:

• prawo właściwe dla rozwodu lub separacji,
• sąd właściwy dla rozwodu lub separacji,
• najkorzystniejszy system prawny jednego z 28 państw członkowskich Unii Europejskiej.

Normy regulujące międzynarodową właściwość sądów w sprawach o rozwód i wskazujące prawo właściwe – czyli odpowiadające na pytanie w którym państwie UE mogę wnieść pozew o rozwód – to normy prawa kolizyjnego. Normy te są często nazywane „przepisami prawa kolizyjnego”, gdyż ich celem jest ustalenie przepisów prawa, które będą miały zastosowanie w danym przypadku.

---

Normy prawa kolizyjnego

Najważniejsze normy prawa kolizyjnego regulują prawo właściwe w sprawach małżeńskich przy rozwodach międzynarodowych to

• rozporządzenie nr 2201/2003 (Bruksela II bis) dotyczące prawa właściwego przy rozwodach międzynarodowych,
• rozporządzenie nr 1259/2010 (Rzym III) w sprawie wprowadzenia w życie wzmocnionej współpracy w dziedzinie prawa właściwego dla rozwodu i separacji prawnej.

1. Rozporządzenie Bruksela II bis – obowiązuje w Polsce

Rozporządzenie Bruksela II bis weszło w życie 1 marca 2001 roku, w stosunku do Polski i innych państw UE obowiązuje od 1 maja 2005 r. Rozporządzenie pozwala określić państwo członkowskie, którego sądy sprawują w danym przypadku jurysdykcję, a nie konkretny sąd właściwy w sprawie. Ustalenie sądu właściwego zależy od zasad proceduralnych obowiązujących w danym kraju.

Art. 3 rozporządzenia Bruksela II bis wskazuje siedem alternatywnych, równorzędnych kryteriów ustalania jurysdykcji krajowej i pozostawia małżonkom, bądź stronie wnoszącej pozew o rozwód dokonanie wyboru pomiędzy nimi. Oznacza to, że powód wnosząc pozew rozwodowy może wybrać sobie kraj w którym chce wnieść pozew o rozwód, jeżeli spełnia kryteria wskazane w rozporządzeniu.

Rozwiązanie to może zachęcić do manipulacji przy wyborze kraju, w którym wniesie się pozew o rozwód w celu osiągnięcia rozwodu w najłatwiejszy i najszybszy sposób. Pojawia się także ryzyko „pędu do sądu”, czyli sytuacji, w której lepiej poinformowany małżonek będzie próbował jako pierwszy wnieść sprawę do tego sądu w celu skorzystania z prawa tego państwa UE, które będzie najlepiej służyć jego interesom.

W celu rozwiązania powyższych problemów państwa UE przyjęły rozporządzenie w sprawie wprowadzenia w życie wzmocnionej współpracy w dziedzinie prawa właściwego dla rozwodu i separacji prawne, czyli Rzym III.

2. Rozporządzenie Rzym III – nie obowiązuje w Polsce

W grudniu 2010 roku 14 państw członkowskich UE przyjęło rozporządzenie (1259/2010) Rzym III. Na podstawie rozporządzenia Rzym III pary małżeńskie mogą umownie uzgodnić, które prawo będzie miało zastosowanie w przypadku ich rozwodu lub separacji prawnej. Rozporządzenie weszło w życie w czerwcu 2012 roku. Dzięki temu małżeństwa przy rozwodzie międzynarodowym mają zyskać większą pewność prawną, przewidywalność oraz elastyczność.

Kraje, które podpisały rozporządzenie to Belgia, Bułgaria, Niemcy, Hiszpania, Francja, Włochy, Łotwa, Luksemburg, Węgry, Malta, Austria, Portugalia, Rumunia i Słowenia. W maju 2014 dołączyła Litwa, a w lipcu 2015 Grecja.

Niestety rozporządzenie zostało przyjęte bez uczestnictwa Polski.

3. art. 54 Prawo Prywatne Międzynarodowe

Po wszczęciu postępowania w sprawie o rozwód przed sądem państwa UE prawo właściwe ustalane jest na podstawie krajowych przepisów kolizyjnych danego państwa. W Polsce regulacje związane z prawem, któremu podlega rozwód zawiera artykuł 54 prawa prywatnego międzynarodowego.

Podstawowym i najważniejszym łącznikiem służącym ustaleniu prawa właściwego dla rozwodu międzynarodowego według art. 54 p.p.m. jest wspólne prawo ojczyste małżonków w chwili żądania rozwodu. W razie braku tego łącznika, to znaczy jeżeli małżonkowie nie są obywatelami tego samego państwa, kolejnym kluczowym łącznikiem jest miejsce zamieszkania w tym samym państwie w chwili wystąpienia z żądaniem o rozwód. Jeżeli natomiast nie ma wspólnego miejsca zamieszkania właściwe jest prawo państwa, w którym małżonkowie w chwili żądania rozwodu nie mają już miejsca zwykłego pobytu, ale mieli je w nim ostatnio. Przy czym art. 54 p.p.m. nie wprowadza dodatkowego ograniczenia czasowego, co do długości trwania „miejsca zamieszkania”, bądź „miejsca wspólnego zwykłego pobytu”, jak czyni to rozporządzenie Bruksela II bis lub Rzym III.

---